ΑΠΟ Ιωάννα Θεδωρακοπούλου | 13 Μάρτιος 2013

Ακούγεται παράδοξο - σε πολλούς από εμάς υποθέτω – το γεγονός ότι ενώ ζούμε στην εποχή της θετικής ψυχολογίας, ο θυμός και η εκδήλωσή του μέσω της επιθετικότητας να είναι ότι πιο σύνηθες. Οι αξιοπρεπείς διάλογοι, για παράδειγμα των πολιτικών στα ΜΜΕ έχουν εκλείψει σημαντικά. Σπρώχνουν, φωνάζουν, βρίζουν με την παραμικρή πρόκληση. Στο παρελθόν, οι «επιθετικές» διαφημίσεις ήταν μια τακτική που εφάρμοζαν στις πιο έσχατες περιπτώσεις . Αλλά τώρα πια έχουν γίνει καθημερινότητα. Και φυσικά η επιθετικότητα δεν παρατηρείται μόνο στα μέσα προβολής και στον χώρο της πολιτικής. Ο θυμός και οι ακατάλληλοι τρόποι εκδήλωσή τους δεν περιορίζονται μόνο στις πολιτικές αρένες. Συχνά έρχονται στα αυτιά μας ξεσπάσματα επιβατών και ασεβείς συνδιαλλαγές σε μέσα μαζικής συγκοινωνίας, καβγάδες μεταξύ οδηγών στους δρόμους, φορτισμένες διαφωνίες μεταξύ πελατών και υπαλλήλων σε καταστήματα. Oι θεωρίες σχετικά με τις αιτίες που κάνουν καθεστώς τέτοιου είδους επικοινωνίες μεταξύ των πολιτών μιας κοινωνίας είναι πολλές. Πολλοί αναφέρονται στην κακή οικονομία, στην απουσία μετάδοσης των αρχών της παιδείας από τους εκπαιδευτικούς στα εκπαιδευτικά ιδρύματα και αξιών στο οικογενειακό περιβάλλον, στην ανωνυμία του διαδικτύου, στην παρεμβατικότητα των κοινωνικών φορέων, ακόμα και στις τοξικές ουσίες που εμπεριέχονται στις τροφές που καταναλώνουμε. Οι ερευνητές που ασχολούνται με τον εγκέφαλο αναφέρονται στην αμυγδαλή (σημείο ελέγχου των συναισθημάτων) που είναι πολύ μεγάλη ή πολύ μικρή, και σε άλλα σημεία του εγκεφάλου τα οποία δεν έχουν αναπτυχθεί επαρκώς. Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι τονίζουν τον ρόλο του παραδειγματισμού και της ενίσχυσης στην πρόκληση επιθετικής συμπεριφοράς. Όπως επίσης τα επιθετικά ξεσπάσματα αποδίδονται σε αδύναμα υπέρ-εγώ κατά τους πιο ψυχοδυναμικούς ειδικούς. Υπάρχουν πολλές θεωρίες αλλά για το τι ακριβώς συμβαίνει δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Αν λοιπόν περιμένετε μια απάντηση δυστυχώς θα μου θυμώσετε αλλά δεν μπορώ να σας την δώσω όσο αφορά την αιτία της επιθετικότητας. Όμως κάποιες από τις θεωρίες που προανέφερα, μπορούν να οδηγήσουν σε κάποια εξήγηση, ιδίως με αναφορά στις κοινωνικές παραμέτρους. Διότι πέραν της αμυγδαλής του εγκεφάλου, η κοινωνία μας έχει σημαντικό ρόλο. Και θα ξαναπώ ότι έχουν σημαντική επιρροή τα ΜΜΕ, όχι μόνο μέσα από τις εντάσεις που προβάλλουν με πολλαπλούς τρόπους (ειδήσεις, reality, πόλεμοι, πολότητες παρατάξεων, παρακμή της οικονομίας). Για παράδειγμα, πόσο συχνά βλέπουμε εικόνες έντασης μεταξύ ασθενούς και γιατρού όταν η διάγνωση του δεύτερου δεν είναι αρεστή στον πρώτο, με όλη την υπερβολή που μπορεί βέβαια να προβάλλεται κάτι τέτοιο λόγω της φύσης του μέσου. Εχθρότητες και εντάσεις κάθε δευτερόλεπτο σε βαθμό που πολλοί άνθρωποι μπορούν να επηρεαστούν στην δική τους οπτική για τον κόσμο που ζούμε. Φτάνουμε σε συμπεράσματα που αφορούν την δύναμη της παρατήρησης μια επιθετικής συμπεριφοράς μέσα από μελέτες σε ζώα αλλά και σε ανθρώπους. Μια πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Loyola έθεσε υπό εξέταση την υπόθεση η χημεία του εγκεφάλου και η παθητική παρατήρηση μαζί, να παράγουν αυξημένες τάσεις επιθετικότητας. Και το εξέτασαν σε αρουραίους οι οποίοι παρουσίασαν αλλαγές στην δεκτικότητα της αμυγδαλής τους όταν παρακολουθούσαν άλλους αρουραίους που έκαναν επιθετικές κινήσεις, ενώ όσοι δεν είχαν αυτό το θέαμα δεν εμφάνισαν αυτή την αλλαγή. Δεν είναι τυχαίο το πόσο πολύ κινητοποίησε τους κοινωνικούς ψυχολόγους το καρτούν Tom & Jerry λόγω των βίαιων σκηνών, να εξετάσουν τον ρόλο του παραδείγματος στην επιθετικότητα των παιδιών. Όσο για τα παιδιά, τα περισσότερα επιθετικά παιδιά βλέπουν εκπομπές με περιεχόμενο βίας, κι αυτό ήταν ένα από τα συμπεράσματα σχετικά με το ότι η επιθετικότητα γεννάει επιθετικότητα. Όμως η επιθετικότητα και ο θυμός πάντοτε υπήρχαν. Και ποτέ δεν θα υπάρξει ολοκληρωτικός αφανισμός της βίας. Το θέμα είναι ποιες είναι οι συνέπειες της επιθετικής συμπεριφοράς. Διότι αν υπάρχουν οφέλη, η συμπεριφορά θα συνεχιστεί και θα αυξηθεί ανεξέλεγκτα. Σίγουρα τα ΜΜΕ προβάλλουν πολλές τέτοιες σκηνές, άμεσα ή έμμεσα. Όμως επειδή είναι πιο δύσκολο να δούμε αλλαγές εκεί, μήπως θα ήταν πιο αποτελεσματικό να δούμε πότε εμείς οι ίδιοι φερόμαστε ακατάλληλα και επιθετικά προκειμένου να το ελέγξουμε ; Και φυσικά είμαι υποστηρικτής του γνωστού «δεν κάνω στους άλλους αυτό που δεν θέλω να μου κάνουν» και θεωρώ ότι αυτό πρέπει «να μπει σε εφαρμογή». Γι` αυτό θα ήθελα να δείτε μερικούς τρόπους που μπορούμε όλοι να συμβάλλουμε σε έναν καλύτερο και πιο «ευγενικό» κόσμο. 1. Την επόμενη φορά που ένας ξένος σας μιλήσει με θυμό, χαμογελάστε του. Το χαμόγελο αφοπλίζει αυτόν που επιτίθεται και είναι σαφές ότι δεν θα το περιμένει. Έτσι θα τον βοηθήσετε να κάνει ένα διάλειμμα στην οργή του και να σκεφτεί καλύτερα την οπτική γωνία που είχε στην κατάσταση. 2. Το παλιό καλό αντίδοτο να μετράμε μέχρι το 10, δεν είναι και τόσο άσχημη ιδέα. Σταματήστε και πάρτε λίγες βαθιές αναπνοές ώστε να βρείτε την εσωτερική σας ηρεμία και εν συνεχεία να δείτε την περίσταση που σας απασχολεί. 3. Προσπαθήστε να καταλάβετε από πού πηγάζει ο δικός σας θυμός. Μήπως εκνευρίζεστε παράλογα με άτομα που δεν ευθύνονται ; Ίσως κάποιος να σας φέρθηκε άσχημα όταν ήσασταν νεότεροι ή να στερηθήκατε κάτι, κι έτσι εύκολα να βρεθήκατε να είστε θύμα μιας πραγματικής ή φανταστικής «πληγής». Μπορείτε να μάθετε να ελέγχετε την εχθρικότητά σας μέσω της διαχείρισης του δικού σας θυμού. 4. Αρνηθείτε να στρέφετε την προσοχή σας σε επιθετικές κινήσεις. Αντισταθείτε στον πειρασμό να συμβάλλετε στην εξάπλωση των επιθετικών ξεσπασμάτων στα κοινωνικά δίκτυα. Αν ένας πολιτικός φωνάξει και δεν γίνει καμία ανάρτηση στα κοινωνικά δίκτυα, πιστεύετε ότι θα ξαναφώναζε αυτός ο πολιτικός ; 5. Δείτε την οπτική γωνία του άλλου. Αν κάποιος σας ενοχλεί διότι σας δίνει συνεχώς αρνητικές πληροφορίες, μην υποθέσετε ότι αυτό το άτομο θέλει να σας κάνει να νοιώσετε άσχημα. Για παράδειγμα, οι υπάλληλοι στην εξυπηρέτηση πελατών, στο μεγαλύτερο κομμάτι δεν θέλουν να μας χρεώσουν επιπλέον, ούτε να μας πασάρουν κάτι που δεν θέλουμε, ούτε να μας κάνουν να περιμένουμε για ώρες στη σειρά. Φανταστείτε λοιπόν ότι είστε εσείς στην θέση της και βρείτε μερικά «ελαφρυντικά». Ίσως έτσι να σας εξυπηρετήσει ο υπάλληλος ακόμα καλύτερα. Ίσως με τον έλεγχο της δικής μας οργής να μπορέσουμε ένας ένας να δώσουμε το αντίδοτο στον κόσμο, κάνοντας μία ευγενική κίνηση κάθε μέρα.